Ποντιακή ποίηση- ΠΑΝΑΓΙΑΣ

Ποντιακή ποίηση

 

Ξηρανθήτω ημίν ο λάρυγξ εάν επηλαθόμεθά σου ω Πάτριος Ποντία γη. (Λεωνίδας Ιασωνίδης)
Να ξεραίνεται η γούλα μ’ αν ανασπάλλω την πατρίδα μ’, τον Πόντον (Κώστας Π. Μαυρόπουλος)

 

                                                      

Βλέπε και σελίδα «Κανόνες προφοράς Ποντιακής διαλέκτου»

 

 

Ο Δήμον ο κεμεντζετσής (Ηλία Α. Τσιρκινίδη)

Ποίος εμαυρολόεσεν; Ποίος εμαυροείπεν;

«Κρωμέτες κατηβαίν’ ’ς σον Άδ’, τη Κωσταντά ο Δήμον!»

Κι εβόεσαν τα σύμπαντα κι η γη συνεταράεν,

κι ας σα συνεταράγματα ενοίεν τ’ Άδ’ η πόρτα

κι έρθεν το μαύρον το χαπάρ’ ’ς σον σκοτεινόν τον Άδην.

                                                                                    

 

’Σ σον Άδ’ έσαν ταένυφοι και νέϊκα παλληκάρα,

’ς σον Άδ’ έσαν σουμαδεμέν’ κι έμορφα νυφαδόπα,

’ς σον Άδ’ καρδόπα θλιβερά και παραπονεμένα,

έκ’σαν ατο κι ελάγκεψαν κι εσκώθαν ’ς σο ποδάριν,

και ν’ έρθανε και ν’ έκοψαν τη Δήμονος τη στράταν.

                                              

 

«Έπαρ’, Δήμο, την κεμεντζέν και σύρον το τοξάριν!

Πέει μας π’ έκατσες κι έφαες, που έπες κρεν νερόπον;

Σίνος χαράν τραγώδεσες; Τίναν επαρεξέγκες;

Κι αν έν’, Δήμο μ’, Καλομηνάς κι αν είν’ καλά ημέρας,

κι αν είναι τα παρχάρα ’μουν μάραντα φορτωμένα,

κι αν είναι τα ψηλά ραχά καταπρασινισμένα!»

                                             

«Αν έρται ο Μάρτ’ς ο μάραντον κι Απρίλτς μανουσακέας,

αν έρται κι ο Καλομηνάς και τα καλά ημέρας,

εμείς ’κι παρχαρεύουμαι και ’ς σον παρχάρ’ ’κι πάμε!

Κι αν έν’ Δεκαπενταύγουστον κι αν έν’ τη Παναΐας

’ς σον Αεσέρ’ ’κι αχπάσκουμες, ’ς σην Σουμελάν ’κι πάμε!

’Κ’ έχουμε τα παρχάρα ’μουν και τ’ άγια μοναστήρα,

’κι έχουμε τα ψηλά ραχά και τα νερά τα κρύα!

Εφέκαμε τα μέρα ’μουν κι επήγαμ’ ’ς άλλα κόσμα

μακρά και πέραν θάλασσας ’ς σο πλαν τη Ρωμανίαν!»

                                            

«Ντο λες, ντο λες, ναι Δήμο μου, ντο λες κι απολογάσαι;

Είδες τον Άδην σκοτεινόν, είδες τον Άδην μαύρον,

είδες τον τόπον ντο πατείς, χωρίς άθα και φύλλα,

είδες τον τόπον ντο δαβαίντς χωρίς κρύα νερόπα

κι εσάσεψες την απαντή σ’ και την απολοΐα σ’!»

                                             

 

«Παρακαλώ, παρακαλώ θεού παρακαλίαν!

Μ’ απλώνετεν την κεμεντζέν, τρομάζ’νε τα χερόπα μ’!

Μ’ απλώνετεν και το τοξάρ’ καίεται το καρδόπο μ’!

Μη λέτε με να τραγωδώ, γομούντανε τ’ ομμάτα μ’!

Εγώ λόγον ’κι εσάσεψα, μη λέτεν εκομπώθα.

Ντο είδαν τ’ ομματόπα μου ’μολόεσα και είπα!»

                                             

Τον λόγον ’κ’ ετελείωσεν και την απολοΐαν

και ν’ έρθαν κι εγομώθανε ’ς ση Δήμο μ’ το κιφάλιν

και ν’ έρθαν κι εμυρίστανε τη Δήμονος τα χέρα

και ντο τερούν; ’Κ’ εμύριζαν ατά μανουσακέαν!

                                             

 

’Σ σον Άδ’ να βάϊ,  ’ς σον Άδ’ ν’ αϊλί, ’ς σον Άδ’ μαύρα λαλίας

κι ο Δήμον στέκ’ ασάλευτος κι ο Δήμον μαραιμένος!

’Κι σκών’ απάν’ τ’ ομμάτα του τα καταδακρωμένα,

’κι αποδιπλών’ τα γόνατα ’τ’ τα καταδιπλωμένα,

’κι αποσταυρών’ τα χέρα του τα κατασταυρωμένα.

 

 

                                                                                 

 Γεωργίου Δημ. Σαρακενίδη

Αροθυμώ και τραγωδώ
 
Αροθυμώ και τραγωδώ, αροθυμώ και κλαίγω
αροθυμώ και τραγωδώ, αροθυμώ και λέγω
Ε μαύρα χρόνα και καιρούς, σα χώματα σ’ πατρίδα
γλυκέα πόσα και πικρά επέρασα και είδα
Αροθυμώ και τραγωδώ, τα πρώτα τα τραντάφυλλα
τα πρώτα μανουσάκια,
όντες ο κόσμον έμπαινεν έμορφος σην καρδία μ’
κι ένας πόνος γλυκύς – γλυκύς η καμονή τ’ς αγάπης
συνδαύλιζεν την ψη μ’.
Αροθυμώ και τραγωδώ, τη γης την εμορφίαν
π’ εγέννεσεν κι ετράνυνεν τ’ εμέτερον το γέννος.
Αροθυμώ και τραγωδώ τη γης την εμορφίαν,
π’ εγέννεσεν κι ετράνυνεν τ’ εμέτερον τ’ ανθρώπ’ς
πη έπλασεν κι εκράτεσεν αιώνας και αιώνας,
το έμορφον το δυνατόν το γένος των Ποντίων.
Έναν προς έναν τραγωδώ τα υψηλά ραχία,
π’ ετίμεσαν κι εδόξασαν Ελλενικά καρδίας.
Η ρίζα εκεί των Κομνηνών των Ακριτών ο τόπος
τη Παναΐας Σουμελάς εκεί το μοναστήριν,
πρώτον σην πίστην, σην χαράν, σον πόνον τη πατρίδας.
Έναν προς έναν τραγωδώ, ένδοξα πολιτείας
Την Τραπεζούνταν, την Ορντούν, Σαμψούντα,  Κερασούντα,
Σινώπη, Σούρμενα, Αργυρούπολη, Τρίπολη και Ριζούντα
όθεν τα φροντιστήρια – σχολεία κεντρικά
εφώταζαν τον κόσμον.
Αροθυμώ  και τραγωδώ, αροθυμώ και κλαίγω
τα παλαιά τ’ ατωριζνά τα ιστορίας λέγω.
Πόντος έν, άστρον φωτεινόν
Πόντος!, έν’ άστρον φωτεινόν σ’ Ελλενικούς αιώνας
Αργοναυτών το όρωμαν και τη Ακρίτα κάστρον.
Πόντος, νύφε ακριβοθώρετος τη Πόντου τη Ευξείνου,
πυκνέσα δείσα σα ραχά μάραντα φορτωμένα.
Πόντος! Αγέρας παρχαρί, θύμπιρου μυρωδίαν
τη λύρας γλυκολάλεμαν, νερόπα πάντα κρύα.
Εκεί η πρώτεσσα χαρά μ’, το υστερνό μ’ ο πόνος.
Αροθυμώ και τραγωδώ, αροθυμώ και κλαίγω.
Κι έρθανε χρόνα δίσεκτα, καταραμένα χρόνα
ο ουρανόν ελίβωσεν, σην γην ποτάμ’ το γαίμαν.
Κι εσκώθεν θρήνος θάνατος, πέραν περού σον Πόντον
Ξαν κρούγνε οι Αγαρηνοί και καίγ’νε και ρημάζ’νε,
ο βίον χάται γενεών, ο κόσμον ξεριζούται
κι ένας λαός πορεύκεται σ’ Αδάμ την εξορίαν.
Αποτελειών’νε σον γιαλόν το έργον των Αγαρηνών
οι Φραγκολεβαντίνοι,
και ’κ’εγροικάς ο άκλερον ποίος τ’ εσόν έν’ ο εχθρός
και ποίος έν’ ο φίλος.
Και σην Ελλάδαν έρθαμεν – ρίζα ’μουν προαιώνιον
πατρίδα τη πατρίδας.
Και ξάν πουλί μ’ ας σην αρχήν χτίζομεν το γεφύριν.
Σα μαύρα τα χαλάσματα άθα και μανουσάκια.
Την γην κατατρυπαίνομεν μ’ αλέτριν και χορόν
Τον ήλον ξαν σα χέρα ’μουν αγαπεμέν’ κρατούμεν.
Και μ’ έναν στόμαν έναν ψήν και νούν βροντολαλούμεν
Πόντος! Έν’ άστρον φωτεινόν οψέ, οσήμερον και πάντα.
Πόντος! Έν’ άστρον φωτεινόν οψέ, οσήμερον και πάντα.

                                                                                                     

Η ΚΑΜΠΑΝΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ (Φίλωνα Κτενίδη)

                                          I

Έναν πουλίν, μαύρον πουλίν, μαύρον άμον την νύχταν,

ολονυχτίς τριγύριζεν ολόγερα ‘ς σον κάστρεν,

‘ς σον κάστρεν, ‘ς σα καστρότειχα τη μαυρο-Τραπεζούντας,

που έχ’ τα ρίζας ‘ς σον γιαλόν και την κορφήν ατ’ ‘ς σ’ άστρα

π’ είχεν δέκα καστρόπορτας κι ούλα χαλκοδεμένα,

κι απ’ έξ’ ας σα καστρόπορτας, ορμία και ποτάμια,

ντο έδεναν και έλυναν, γεφύρια σιδερένια…

Όλεν ο κάστρεν έλαμπεν, άμον ντο λάμπ’ ο Ήλεν,

και το παλάτιν έλαμπεν, άμον διαμάντ’ ΄ς σον Φέγκον,

τη Βασιλέα το παλάτ’, τοι Κομνηνών, φωλέα,

π’ έτον τρανόν και θαμαστόν, κάστρεν απάν’ ΄ς σον Κάστρεν.

Κάποτ’ εγέντονε σεισμός, κι η γη όλεν εσείεν,

κι έναν Δεκαπενταύγουστον, κι έναν μαύρον ημέραν

επάρθαν τα κλειδία θε, κι ο κάστρεν εκρεμίεν…

‘Πέμναν τα πόρτας ανοιχτά, το Παλάτ’, δίχως θρόνον

και δίχως τοι παλατιανούς, και χωρίς Βασιλέαν

….κι ο Κάστρεν ο θεόρατον εγέντον κοιμητήρι.

Χρόνια έρθαν και ‘δέβανε, καιροί έρθαν και πάγ’νε…

….Έναν πουλίν, μαύρον πουλίν, μαύρον άμον την νύχταν,

ολονυχτίς τριγύριζεν γύρω τα καστροπόδια,

π’ επέμναν έρμα κι άκλερα γομάτα κολισιάφτρας…

ολονυχτίς τριγύριζεν, με τα φτερά ανοιγμένα,

και επεστάθεν την Αυγήν, κι εκάτσεν σ’ έναν άκραν

μονάκριβου παρασταρί, δίχως επανωθύρι,

απομεινάρ’ τη Παλατί, κιντέας ντ’ εγομώθεν.

Τερεί απάν, τερεί αφκά, τερεί οπίσ’ και έμπρια…

μακρογουλίζ’, καλοτερεί ‘ς σ’ Ανατολήν και Δύσην,

κι αρχινά να φτουλίγεται άμον χέρα γυναίκα,

κι αρχινά να μοιρολογά, μ’ ανθρώπινον λαλίαν…

                                         II

«Εσείν πλακία άχαρα, μάρμαρα απαρδάλια,

»με μονοκέφαλους Αετούς και Μίτρας Βασιλεάδων

»μ’ εγκόλπια Πατριαρχών, με Σταυρούς Δεσποτάδων,

»με τα σπαθία στρατηγών, παντέρας καπετάνων.

»Μάρμαρα, ντο σκεπάζετεν ολόεν έναν έθνος

»αποσκεπάστεν βλαβικά τ’ άγια τα ταφία.

»Το χώμαν θ’ ευκαιρώνει ατο, τ’ ανάλαφρον αέρας,

»ντ’ εβγαίν’ ας σο ανάσυρμαν κι ας σο μαύρον το κλάμαν,

»….ν’ εβγαίνε οι αποθαμέν’, οι ζωντανοί θ’ εμπαίνε…

»Οι ζωντανοί, π’ εφήκανε τον τόπον ντ’ εγεννέθαν

»κι εφορτώθανε τα στενά τα νεκρικά κασέλας

»κι εφόρεσαν τα σάβανα, κι εσέβανε ‘ ς σην στράταν,

»‘ς σην στράταν την αγύριστον, ‘ς ση χαμονής τον δρόμον.

»… Ο Ουρανόν ελίβωσεν, και παραχαμηλώνει,

»αέρας παρεπύκνωσεν κι εγέντον άμον δείσαν,

»τα ραχά εγομώθανε, τα κάμπους και τ’ ορμία

»τα ακρογιάλια τα υγρά και τα ξερά τουμπία,

»καπνόν ας σο θυμίαμαν, λιβάνι μυρωδίαν,

»βοήν Κατάρας και βοήν Θεού παρακαλίας

»Ν’ αϊλί εμέν… εχ‘ κι έρχουνταν… Ν’ αϊλί εμέν… εφάνθαν

»Έμπρια παν οι κοδέσπενες, έμπρια και οι νυφάδες,

»μοιρολογούν νοικοκυρές και κλαίγνε τα κορτσόπα

»και ακλουθάνε οι αγούρ’, οι γέρ’ και τα παιδόπα.

»Σίτ’ κλαίγνε, σίτια ανασύρ’ν και σίτα καταρούνταν,

»τα ραχία π’ αντιβοούν, τα κάμπους π’ αφουκρούνταν,

»εθαρείς ‘κι λαΐσκουνταν, εθαρείς λαταρίζ’νε,

»εθαρείς κι εχπάστανε κι εκείνα, και σουμώνε…

»Ν’ αϊλί εμέν, να βάϊ εμέν… Τ’ ομμάτια μ’ ντο ελέπνε…

»Αποθαμέν’ πως πορπατούν κι εφτάγνε λιτανείαν,

»με τ’ Άγια τα ‘ξαπτέρυγα, μ’ αφμένα τα κερία,

»με τα ξυλένια τα σταυρά, ‘ς σα λείμψανα ντ’ εβγάλνε,

»μακρέα… μαύρα… και τρανά… ψηλά άμον κυπαρίσσα.»

                                        III

Ποί’ είν’ ατοίν, π’ εγόμωσαν τη Ζύγανας την στράταν;

κι η στράτα εγέντονε ποτάμ’ ας σα πολλά τα δάκρα

τ’ ελάτα δάκρα έπιγαν κι εγένταν κυπαρίσσα

και γονατίζ’ η Ζύγανα, ‘ς ση καμονής το βάρος…

Άμον γέρος χιλιόχρονος, το Καν το ασημένεν

πάει εμπροστά και ακλουθούν η Χάκαξα κι η Άτρα,

η Χάρσερα, η Χερίανα, η Άρδασα, η Χόπσα

με τα χωρία τα μικρά, με τα κεφαλοχώρα

με τ’ εγκλησίας τα πολλά και με τα Μοναστήρα

Ο Αεσέρτς φυτρών’ ανθρώπς, και το Γουλάτ’ ισκιάδες,

το μαύρον το Καράκαπαν κι άλλο μαύρο εγέντον.

Εμπροδιαβαίνει το ΣΤΑΥΡΙΝ, η Μούζαινα ακλουθά ‘το,

με το Παρτίν, τη Βαρενού και το Λυκάστ εντάμαν,

η Μασούρα και τη Ζαντόν τ’ Αγεργή, το χωρίον,

κι ούλια τα κάστρα και τα τόπς, ολόγερα ντ’ εκείσαν.

Ο Κασκαμπάς εβούϊξεν και το Μετζίτ εσείεν,

και τ’ Άεν Παύλου το ραχίν, τρανόν μπόραν εξέγκεν,

εταρασίγαν τα νερά τη Λιμνή κι εφουσκώθαν

κι εκχύγαν έξ’ κι εγόμωσαν μαύρον νερόν τον τόπον…

Απέσ’ ‘ς σην δείσαν έκλαιεν ο Άεν Ζαχαρέας,

άμον οφιδί σύριγμαν και Κόλασης αέρας

το κλάψιμον, εγόμωσεν ολόγερα τ’ ορμία…

… Εγρέθεν ας σο σύριγμαν η δείσα, και εσκώθεν…

Θεέ μ’! Τσ’ είναι π’ εφάνθανε κι εσέβανε ‘ς σην στράταν;

Η Κρώμ’ τη χαράς το πουλίν, τη τραγωδί η μάνα,

μωρού κασέλαν έχτισεν, ας ση λύρας το ξύλον,

εποίκεν φορτωδέματα τη κεμεντζές τα κόρδας,

εφορτώθεν, η άκλερος, το λείμψανον τη ψής ατ’ς…

κι ερχίνεσεν το κλάψιμον και την μοιρολογίαν…

                                         IV

Άεν Παύλον εκλείστεν κα, ο Ταύρον εγονάτσεν,

το Μετζήτ εχαμήλωσεν, ο Κασκαμπάς κα έρθεν,

και τα Καμένα τ’ έρημα στέκνε και αφουκρούνταν…

Αφουκρούνταν και θλίφκουνταν, και κλαίγνε, ούλ’ εντάμαν…

«Θέ μ’ δείξον μας την δύναμη Σ’!… Χριστέ μ’ ποίσον το θάμα Σ!

»Ποίσον με πετρένεν κρεμόν, άμον τ’ Αλογοστάρια,

»Ποίσον με πράσινον λειβάδ’ άμον τα Λειβαδία,

»Ποίσον με ασάλευτον ραχίν, άμον τον Άεν Παύλον.

»Να μη ‘πορώ και πορπατώ, ‘ς σον τόπο μ’ να ‘πομένω…

»Έχω κεπία απότιστα, αθέριστα χωράφια…

»Έχω πρόατ’ ανάλμεχτα, κι εγίδια να αλμέγω.

»Τα χτήνα μ’ θέλνε το πλυμίν, ροΐν θέλνε τ’ αρνόπα μ’!

»Τα σκυλία μ’ γουρνιάγουνταν και το μαλέζ’ περμένε…

»‘Φήκα τα πόρτας ανοιχτά, πόρτας και παραθύρια

»Θ’ εμπαίν’ αέρας κι άνεμον και θα βζύν’ την καντήλαν.

»Θεέ μ’! Δείξον τη δύναμη Σ’! Χριστέ μ’ ποίσον το θάμα Σ’!

»Ποίσον με ποταμόπετραν βαρύν τη καταράχτε,

»Ποίσον με σπέλιας κατωθύρ’, ‘ς σην γην καταχωμένον,

»Ποίσον με, αν θέλτς, μικρόν λιθάρ’, αν θέλτς, ποίσο με χώμαν.

»Θεέ μ’… ποίσον με ήνταν θέλτς… Μόνον ‘ς σον τόπο μ’, άφς με.

»Άφς με αδά να θάφκουμαι, ‘ς σον τόπον ντ’ εγεννέθα,

»‘ς σο μνήμαν όμπου έθαψα την μάνα μ’ και τον κύρη μ’…»

 Σίτα έλεγεν, σίτ’ έκλαιγεν και σίτα ενεσύρνεν,

έρθεν και παραστέκει ατεν η καλοαδελφή ατς,

οικοκυρά η Γίμερα, ας σα κοφρακοφώλια,

ας σον Αγιάννεν ντ’ αρχινούν, κι έρχουνταν ‘ς ση Σαράντων…

Τα δάκρυα ‘τουν ενώθανε, κι εγέντανε ποτάμι…

κι εποταμίγαν ‘ς σο ποτάμ’, ‘ς σην δακροχαλαρδίαν…

                                         V

Η χαλαρδία εγρίλεψεν ολόεν την Ματσούκαν,

επέρεν την Λαραχανήν, ς’ ση Κουσπιδή εκχύεν…

Εσείεν το Καπίκιοϊν, η Λιβερά ‘χαλάεν,

έρθεν κα η Δανίαχα και ούλια τα χωρία,

ντ’ ευρίουσαν δεξιά-ζερβά ‘ς σα δύο τα ποτάμια,

… Εκεί έρθεν κι η Σουμελά, κι ο Βαζελώντς Αγιάννες.

‘Σ σην Ζύγαναν που έσανε και ‘ς σο Κουλάτ’ π’ εφάνθαν,

έρθαν και κοντοστάθανε και με τοι άλλτς ενώθαν,

ενώθαν τα κλαψίματα και τα μοιρολογίας,

κι εσκέπασαν τη ποταμί τον βοετόν το άγρεν.

Απ’ έναν έναν σείσκουνταν, απ’ έναν έναν ρούζνε,

τοι χωρίων τα εγκλησιάς και τα καμπαναρία.

Τα καμπάνας ραγίσκουνταν, τα σήμαντρα τσακούνταν…

… Και κρούγνε χίλια σήμαντρα, και μύρια καμπάνας…

Τα ράχα εγκαλιάστανε, τ’ υστερνόν την λαλίαν

ντ’ εφήκανε τα σήμαντρα, ντ’ εφήκαν τα καμπάνας,

και χτύπον έκρυψαν ‘ς σα σπέλα τα βαθέα,

ν’ ακούγν’ σήμαντρα «τη Χριστού» και την Λαμπρήν καμπάναν.

Ο Ήλεν να άφτ, το κερίν, κι ο Φέγγον τα καντήλας,

και τ’ άστρα κι ο Αυγερινόν, ν’ άφνε τα μανουάλια…

να λειτουργίουνταν οι Νέοι, οι Γέρ’ που επεστάθαν

και οι Γυναίκ’ και τα Μωρά, π’ επέμναν και ‘κ’ ετάφαν…

και ούλ’ εκείν’, ‘ς ση χαμονής ‘ς σην στράταν που εχάθαν…

                                        VI

Ενώθαν τα κλαψίματα και τα μοιρολογίας,

ενώθαν ούλ’… κι επήρανε τη ποταμί τον δρόμον…

Η στράτα παρεστένευεν και οι διαβάτ’ ‘κ’ εχώρναν.

Σε κάθε βήμαν και ποδάρ’, έρχουσαν κι άλλ’ κι ενούσαν,

ας σα χωρία τα μικρά και τα κεφαλοχώρα

ας σα ψηλά, ‘ς σα χαμελά, και ας σα ποταμάκρα…

Η Σάντα η ‘περήφανος, η δεισοποτισμέντσα,

οπίσ’ ας σην Γαλίαναν μοιρολογά και έρται,

εντάμωσαν την Όλασσαν, ‘ς ση Τρίχας το γεφύρι,

επέρνιξανε το ποτάμ’ και με τοι άλλτς ενώθαν…

Εσκώθεν  θρήνος και κλαυθμός την ώραν ντ’ ενταμώθαν…

Τα δέντρα εχαμήλωσαν κι εντούναν τα κλαδία,

τα πέτρας ενεστέναζαν κι έκλαιγαν τα ποτάμια,

κι η Σουμελά κι ο Βαζελώντς κι ο Περιστερεώτας

πάγνε ‘μπροστά και ευλογούν, πάγν’ από πίσ’ και κλαίγνε.

… Κλαίγνε τα τόπς ντ’ επέθαναν, τ’ ανθρώπς π’ εμαυροζήναν.

Έφτασαν απάν’ ‘ς σο Τουμπίν, κι η θάλασσα εφάνθεν…

Ας σο Τουμπίν ως το Γεφύρ’, ο τόπον εγομώθεν.

Σταυρά και εξαπτέρυγα χρυσά και ασημένια…

και ‘κ’ έσανε μόνον χρυσά, έσανε και ξυλένια

μαύρα άμον τη Θανατή, τρανά άμον τη Χάρου.

Αντικρύζει ατς η Θάλασσα, κι ανατριχάζ’ το κύμαν,

τ’ αφρούς πίσσα εγέντανε, και το νερόν κατράμι…

Εσκέπασανε το γιαλόν σαντάλια και καράβια,

τα λαλάτσια τ’ ακρογιαλί, και τη γιαλού τα πέτρας,

ούλα ανθρώπ’ εγέντανε κι εκχύαν ‘ς σην Δαφνούνταν,

εκχύαν ‘ς σον Αε-Γοργόρ, και ‘ς σην Αε-Μαρίναν,

και κι άλλο πλαν, ‘ς σην ‘Παπαντήν και ‘ς σο παλέν το Μώλος.

Τ’ Εξώτειχα η θάλασσα, άλλα νουνίζ’ καράβια

άλλα σαντάλια έραξαν ‘ς σ’ έρημον το γιαλόν άτς…

και το φαρδύν και το πλατύν εκείνο περιγιάλι

‘κ’ εφαίνουτον ας σοι ανθρώπς, ντ’ εξέγκαν τα καράβια…

Εκεί άραξεν το Σινάπ, τοι καραβιών η μάνα

εκεί άραξεν το Σαμψόν το θαλασσοδερμένον,

έμπρια έχ‘ την Αμάσειαν κι οπίσ’ έρται η Μπάφρα

με τ’ ούλια τα αρχοντικά τη κάμπου τα χωρία.

Η Ορντού η πεντάμορφη η χρυσονοικοκύρα,

η Ούνγια το θαλασσοπούλ’, η Ούνγια η μικρέσσα,

η Κερασούντα η χλοερή, η λεφτοκαρομάνα,

η Τρίπολη που στέκ’ ψηλά, τη θάλασσας αφέντρια

η Ελεβή το ήσυχον μικρόν θαλασσοχώρι

τα Πλάτανα με το τρανόν και ξακουστόν λιμάνι…

Ούλια ατά τ’ ατίμετα, τ’ άξια χρυσοπούλια,

άμον κορώνας, ντ’ έδεξεν ο λίβας κι η φουρτούνα

έφυγαν, έρθαν, ‘κάτσανε ‘ς σ’ Εξώτειχας ‘ς σην στράταν,

‘ς σην στράταν τη Καστρόπορτας, ντο σύρ’ κι εμπαίν’ ‘ς σον Κάστρεν.

                                        VII

Ο Άε-Σάββας κρυφοκλαίει, κι Άε-Φίλπον στενάζει

όνταν ελέπ’νε να σουμών’ τ’ άκλερα τα καράβια

π’ είχαν πανία ολόμαυρα, σκοινία οφιδένια,

π’ είχαν κατάρτια άμον σταυρά, μαύρα κι αραχνιασμένα,

π’ έρθαν ας σην Ανατολήν, με θάνατου παντέραν.

Το πορτοκαλολείβαδον, το πράσινον το Ρίζιον,

εφήκεν τα νεράτζια θε, τα χρυσά πορτοκάλια,

ετυλίγεν τα φύλλα τουν, σάβανα μυρωμένα,

κι έρθεν με τ’ άλλτς, έρθεν με τ’ ούλτς, ‘ς σο μαύρον τ’ ακρογιάλι.

Έρθανε και τα Σούρμενα, με τα πολλά καΐκια,

με τοι πολλούς τοι ξενητειάντς, με τοι καλούς ψαλτάδες

έρθανε και εκχύγανε, κι εγόμωσαν τα στράτας,

κι ενώθανε με τ’ αλλουνούς, π’ έρθαν ας σα ραχία…

Ν’ αϊλί εμέν… να βάϊ εμέν… ντο είν’ ατά ντ’ ελέπω!!!

Ούλ’ απέλεκαν τον γιαλόν κι εφήκαν τα τουμπία,

εκείν’ π’ έγκεν Ανατολή, κι άλλ’ π’ έφερεν η Δύση,

εκείν’ π’ έρθαν ας σα ψηλά, κι άλλ’ ας σα θαλασσάκρια,

π’ έρθαν ας σα γειτονοτόπς, και ας σα σιμοχώρια,

ε ν ώ θ α ν ε  και έβαλαν ‘ς σην μέσ’ την Τραπεζούνταν…

                                        VIII

Η Τραπεζούντα, η κυρά, Βασίλισσα κι αφέντρια

χιλέχρονος νοικοκυρά και πάντα νέϊσα νύφε,

δοξασμέντσα και ξακουστή κι ελεύτερη και σκλάβα,

… τα μαλλία τς εξάσπρισαν, τ’ ομμάτια τς εθολώθαν

την ώραν ντο εντίκρεσεν ατόσα… καμονάντας…

Μαύρα εφόρνεν λώματα, μαύρον μαντήλ’ ‘ς σ’ ωμία τς

μαύρον ζωνάρ’ ‘ς σην μέσεν ατς, και κόκκινα σαντάλια…

Εγκαλιάστεν ατς ουλουνούς, με την ψην και τ’ ομμάτια,

κι αμίλετοι κι εκείν’ κι Ατέ, ‘ς σα κάστρια ανεφόρτσαν.

Εποίκαν τόπον, ένοιξαν κι Εκείνε εμπροδέβεν,

ψηλή, λεγνή, περήφανη, Λαραχανής ελάτη…

                                        IX

Από Θεού ερχίνεσαν να κρούγνε τα καμπάνας,

χωρίς Δεσπότ’ διαταγήν και Διάκου συνεργίαν…

Αγέρτς κι η Θεοσκέπαστος και η Αγιά Μαρίνα

ερχίνεσαν με τα μικρά, τ’ ελαφρά καμπανόπα.

Με τα βαρέα, τα τρανά τ’ Εξώτειχα Αγιάννες,

εβρόντεσεν Άε-Γοργόρτς, Άε-Βασίλτς βουΐζει,

 Υπαπαντή και ο Χριστόν, κι Άε-Γιάννες τη Δαφνούντας…

                                         

Εξέγκεν λάμψιν θεϊκόν, τ’ Αγιά-Σοφιάς ο τρούλον

ο Άγιος Ευγένιος έλαμψεν άμον Ήλες,

Αστράφτ’ η Χρυσοκέφαλος κι αντιφεγγίζ’ το Κάστρεν,

Άε-Φίλπον λαμποκοπά κι η θάλασσα ασημούται…

                                         

Τ’ Ελεούσας, αποθαμέν’, έψανε τα κερία…

και τ’ Άε-Σάββα φώταξεν, μονάχον, η καντήλα…

Τα ‘ρημοκλήσια τα μικρά, κι  ούλια τα παρεκκλήσια

εφώταζαν… κι εφώτιζαν… ‘ς σην Γην εγένταν άστρα…

                                          

Καμπάνας μικρά και τρανά, ούλια έναν εγένταν.

Έναν καμπάναν κρεμαστόν απάν’ ‘ς σην Τραπεζούνταν…

Και κρούει… και κρούει… βροντά… και κλαίει…

‘Σ σ’ έναν Αγοίκον Λείμψανον, αγοίκον κλαίει καμπάνα…

                                       X

Ακόμαν έτον μεσημέρτς κι ερούξεν η σκοτία

Ούλια μαύρα εγέντανε ‘ς σην γην και ‘ς σα Ουράνια,

εβζήγαν τ’ άστρια τη Νυχτός, και τ’ άστρεν της ημέρας,

και οι ανθρώπ’ εφαίνουσαν φαντάσματα κι ισκιάδες

και νια λαλίαν έκουγες…, συντζίαν…, για ανιάσμιαν…

                                         

‘Εφτασαν ‘ς σον Καστρότοιχον… Ερχίνεσαν ν’ εμπαίνε…

                                          

Τρανόν φωνήν, τρανόν βοήν, αέρας εγομώθεν.

‘Σ σην αρχήν άμον ντο μουγκρίζ’ν τα βούδια απέσ’ ‘ς σην Δείσαν

υστερνά άμον Θάλασσας βοετόν και φουρτούνα…

άμον τα ράχια ‘ς σον σεισμόν ντο ρούζνε και κυλίουν…

Άμον χίλια βροντέματα και χίλια χαλαρδίας…

                                          

Τρανόν βοήν, τρανόν φωνήν…, ανθρώπ’ ωτίν ντο έκ’σεν…

εξέβεν και εσκέπασεν, το κλάμαν τη καμπάνας…

                                        

Τρανόν φωνήν… Τρανόν βοήν… Οργή… και Παρακάλια…

                                         

«Ανοίξτεν νέα μνήματα και παλαιά ταφία,

»ανοίξτεν σιδερόπορτας τη Άδ’, αραχνιασμένα.

»Ανοίξτεν κλειστά στόματα, δίχως γλώσσαν και χείλα

»ανοίξτεν χέρια άκλερα και αγκάλιας στουδένια…

»έχ‘ κι έρται τ’ αίμαν το χουλέν, ντ’ εφέκετεν ‘ς σον κόσμον…

                                        

»Ο Θάνατον και η Ζωή, αγκαλιασμέν’ ας κείνταν…

                                        

»Μανάδες που εφήκετεν πόρτας καρακωμένα,

»Κυρούδες που περμένε σας, ακόμαν τ’ ορφανά σουν

»Αδελφόπα που κλαίγνε σας, αδέλφια κι αδελφάδες,

»Παιδία που εφέκετεν έκλερους Κύρ’ και Μάναν…

»Άντρα, π’ εφέκες άχαρον και χόραν την γυναίκα σ’

»’κοδέσπενα πη απώλεκες τον σύντροφο σ’ ‘ς σην χώραν,

                                           

»Ούλ’ που εσέβετεν ‘ς σην Γην, κι εσέβετεν ‘ς σο χώμαν,

»‘ς σο χώμαν, τη Γενιάς εσουν κτήμαν, καιρούς και χρόνια,

»πάππον προς πάππον, ελαφρόν, γονέον προς γονέον…

»κληρονομία ας σον Θεόν και ας σα γονικά σουν,

»το χώμαν ντ’ επερμένε σας, κι εμας πα επερμένεν…

                                         

»Σκωσέστε ατο, με το κιφάλ’ με τα στουδένια ωμία,

»σείστ’ ατο με τα γόνατα, με τη χερί τα στούδια…

»κι εβγάτεν ας σα μνήματα, εβγάτ’ ας σα ταφία…

»Εβγάτεν οι αποθαμέν’… Οι ζωντανοί θ’ εμπαίνε…

»Εγέντονε Συντέλεια, Δευτέρα Παρουσία…

»Εχπάγαν κι εκρεμίγανε τα δέντρα ας σα ρίζας

»η ρίζα εγέντονε κορφή, και η κορφή ‘ς σο χώμαν…

»Απάν’ αφκά εγύρτσανε τα ράχια και τα κάμπους…

»Τα ποτάμια εκλώστανε, πάγν’ ‘ς σα πεγαδομάτια.

                                            

»Δέχν’ ας σο σπίτια τουν τ’ ανθρώπς, τ’ Άγς ας σα εγκλησίας

»και νια ‘ς σα σπέλα αφήν’ εμας και νια ‘ς σα ραχορμία,

»νια ‘ς σα ομάλα τ’ ήμερα, και νια σ’ ορμάνα τ’ άγρα.

                                          

»Ουρανόν επεδέβε μας, κι η μαύρη Γη ‘κι σκών’μας…

»η Θάλασσα επέμνε μας, το πέλαγος περμέν’ μας…

                                          

»Η μαυρο-θάλασσα υγρόν, κι ο βυθόν δίχως χώμαν,

»εκεί ταφίν ‘κι ανοίγεται, μνήμαν ‘κι στερεούται,

»εκεί κερί ‘κι άφκεται, θυμίαμαν ‘κι καίει

»μνημόσυνον ‘κι γίνεται, και σταυρόν ‘κι καρφούται…

»…Κι εμείς θέλομε ‘ς σο ταφίν, άμον κι εσάς να κείμες…

»το χώμαν ντ’ εγκαλιάστε σας, εμάς πα να σκεπάζ’ μας…

»Η βρεχή τ’ Ουρανού εμουν, να ρούζ’ και να δροσίζ’ μας.

»Ο Ήλεν τη ραχί εμουν ν’ εβγαίν’ και να χουλαίν’ μας

»να πρασινίζ’ το κοιμητήρ’ να σκουτουλίζ’ το χώμαν,

»μανουσάκια την άνοιξιν, τουτουγιάδες το Θέρος,

»μάραντα τον Μοθόπωρον, τον Χειμωγκόν λιβάνι…

                                         

»Τζίξτε μας Εσείν… Τζίξτε μας… το αίμαν εσουν είμες…

»Βασιλιάδες κι Αρχιερείς, Όσιοι κι Αγιασμένοι

»Ποισέστεν τόπον και ‘ς σ’ εμάς… ν’ εμπαίνομε να κείμες…

»Για ‘βγάτεν και αφήστε μας εύκαιρα τα ταφία.

                                        

»Εβγάτεν οι αποθαμέν’… οι ζωντανοί… θ’ εμπαίνε…

                                        

                                             XI

Ο λόγον ‘κ’ ετελείωσεν και η βοή ‘κ’ εστάθεν,

έστραψεν και εβρόντεσεν και το κάστρεν εσείεν…

                                        

Απάν’ ας σον Καστρότοιχον, κι απάν’ ας σο παλάτι,

τη Παναγίας το Ζωνάρ’ τ’ εφτάχρωμον επλώθεν

και έλαμψεν η Θάλασσα, η Γη και τα Ουράνια

                                        

Απέσ’ κι απάν ‘ς σα χώματα, ‘ς σην μέσ’ τη φωτασίας

‘φάνθεν η Χρυσοκέφαλος με τον Χριστόν ‘ς σα χέρια.

Μαργαριτάρια έλαμπαν ‘ς σην άκριαν τ’ ομματία τς

ντ’ εγύριζαν και ολουνούς ετέρνανε θλιμμένα

κι ολόγερα τς, επέταναν χίλιοι, μύροι αγγέλοι.

                                       

Ερούξαν ούλ’ ‘ς σα γόνατα, κι εποίνανε μετάνοιας

εψάλνανε το «Ωσανά» και το «Τη Υπερμάχω…»

Εντάμαν ψάλνε κι οι αγγέλ’. Και ξαν κρουν τα καμπάνας…

…Κι ακούγεται από ψηλά, ψηλά ας σα Ουράνια,

έναν φωνήν, τρανόν φωνήν, σαν απ’ αγγέλου στόμαν.

                                          

»Αποθαμέν’ θα απομέν’ν, αδά όπου εθάφταν

»χιλιάδες χρόνια φύλακες, και μέρες μυριάδες…

»και άλλα τόσα κι αν διαβαίν’ν, θα μέν’ν και θα περμέν’νε.

»Θα αναμένε την Λαμπρήν και το Χριστός Ανέστη…

»Θα αναμέν’ν τον γυρισμόν και τη Ξενητεμένε.

»Εσάς αλλού θα στείλω σας, άλλο λαλεί σας χώμαν…

»άλλο γραμμένον έχετεν, κι η Μοίρα σουν έν’ άλλο.

»Με την ευχή μ’… Με την ευχή μ… και με την ευλογία μ…

»’Σ σο καλόν και ο δρόμος σουν ομάλ’ και μέλ’ και γάλαν

»ο δρόμον ντο ευλόγησα, η στράτα ντο ευχέθα

»Θα έν’ στράτα και γυρισμού κι Όρωμαν Ξενητέα.

                                        

Από Θεού ξαν έρχεψαν να κρούγνε τα καμπάνας,

χωρίς Δεσπότ’ διαταγήν και Διάκου συνεργείαν

Καμπάνας μικρά και τρανά, κρούγνε δοξολογίαν.

Το έναν κρούει και τραγωδεί, το άλλο κρούει και κλαίει

κι ας σ’ όλον το τρανύτερον βαρυαναστενάζει,

ντο ‘κ’ έχ‘ ανθρώπς, ν’ ακούγν’ ατο, ποπάν ν’ εφτάει μετάνοιας.

                                        

Χρόνια έρθαν κι επέρασαν, καιροί έρθαν και πάγνε

και η καμπάνα το τρανόν, αναμέν…, δίχως γλώσσαν…

                                       

Εμπαίν’ αέρας και βοά, άνεμος και μουγκρίζει

εμπαίν’νε ευχάς και τραγωδεί, μπαίν’νε κατάρας κλαίει,

                                      

Εμπαίν’νε και τ’ ορώματα τ’ ημέρας και τη νύχτας,

και κρούει… και κλαίει… και τραγωδεί και θλίφκεται ο Κόσμον…

(Για την αντιγραφή από το στα χέρια μου πρώτο τεύχος της Ποντιακής Εστίας: Κώστας Π. Μαυρόπουλος-Κανλικέτες)

                                                                                             

 

Η κυρ’ Ερή

(Παραλλαγή του ποιήματος της νεοελληνικής «Μάνα με τους εννιά σου γιους και με τη μια σου κόρη»)
Είνας μάνα εγέννεσεν εννέα παληκάρα
κι είναν κόρην ολόχρυσον την κυρ’ Ερήν την ξέντσαν.
Την κυρ’ Ερήν ’ψαλάφαναν μακρά ’ς σην Ρωμανίαν,
ο κύρ’ς ατ’ς πα εγάπεσεν ντο έν’ τιτινοτόπιν,
η μάνα τ’ς πα εγάπεσεν ντο έν’ η Ρωμανία,
τ’ αδέλφα τ’ς πα εγάπεσαν ντο έν’ μακρά παρέβγαν.
- Αν αποθάν’ ο κύρης μου, εμέν τσ’ έρται λαλεί;
κι αν αποθάν’ η μάνα μου, εμέν τσι θα κουίζει;
τ’ αδέλφα μ’ αν εφτάν χαράν, εμέν τσι προσκαλεί;
Ατότ’ ομνεί κι ορκίσκεται ο Κωσταντής και λέει:
- Μα τον θεόν, μα τον Χριστόν, τα δώδεκα βαγγέλα,
αν αποθάν’ ο κύρης σου έρχουμαι και λαλώ σε,
κι αν αποθάν’ η μάνα σου, έρχουμ’ κι εσέν κούζω,
τ’ αδέλφα σ’ π’ αν εφτάν’ χαράν, έρχουμε κι εσέν παίρω.
Τ’ αδέλφα όλα επέθαναν ’ς σον Άδην εκατήβαν,
επέθανεν κι ο Κωσταντής κι επέμ’νεν ορκισμένος,
κι ατόν η γη ’κι δέχκεται κι ατόν καπούλ’ ’κ’ ευτάει.
Αέρτς εδώκεν τ’ άλογον κι η Παναγιά τ’ εγέριν
κι ο Ποιητής αναπνοήν κι ατός λαγγεύ’ και σ’κούται.
Η κυρ’ Ερή είδεν όρωμαν κι άμον εξύπνα έτον,
κάπου κάπου εχόνιζεν, κάπου βρεχή εντούν’νεν
και ’ς ση μάνας ατ’ς την αυλάν αψύν χαλάζ’ ερρούξεν.
Εξέβεν απάν’ ’ς σο ραχίν να ’λέπ’ ’ς σο μέρος ντ’ έρθεν.
Ας ση κυρού μ’-ι την αυλάν μέγαν καπνός εβγαίνει,
για ο κύρη μ’ επέθανεν για η μάνα μ’ εθάφεν
για ας σ’ αδέλφα μ’ τα καλά κανέναν ετραλίεν!
Ατού ’ς σο μοιρολόι απάν’ έρθεν ο Κωσταντίνον.
- Καλώς, καλώς τον αδελφό μ’ τον μικρο-Κωσταντίνον.
- Χάιτ’ αδελφή, χάιτ’ αδελφή, η μάνα μ’ αναμέν’ μας
- Ανίσως έρθες για χαράν, χάϊτ’ ας πάμε ’ς σ’ οσπίτιν,
ας πλύσκουμαι κι εντύσκουμαι κι επεκεί σ’κούμες πάμε,
και ανίσως λύπην έγκες με, ας πάμ’ άμον το στέκω.
- Χάιτε ας πάμε, άδελφη, κι άμον ντο στέκ’ς για χάιτε.
Εκαλοστάλτσεν τ’ άλογον, ’πέρεν ατεν ’ς σ’ ατλάσα ’τ’.
’Σ ση στράταν σίτ’ επέγ’νανε, πουλόπα εκελάηδ’ναν:
- Εμπρικεσ’ πάει το λείμψανον και αποπίσ’ η κόρη.
- Για τέρ’, για τέρ’, νε Κωσταντή, ντο λέγ’νε τα πουλόπα;
- Ατά μικρά και παλαλά, θα τραβωδούν και χαίρουν.
- Ντο έπαθες, νε άδελφέ μ’, κι εκχύαν τα κουλάκια σ’;
- Τα κουλάκια μ’ εκχύανε ας σην αναπλυσίαν
- Ντο έπαθες, νε άδελφέ μ’, κι εκούφωσαν τ’ ομμάτα σ’;
- Τ’ ομμάτα μ’ πα εκούφωσαν και ας σην αγρυπνίαν.
- Ντο έπαθες, νε άδελφέ μ’, κι ετσόκεψαν τ’ ωμία σ’;
- Τ’ ωμία μ’ πα ετσόκεψαν ας σο βαρύν γομάριν.
Άμον αέραν πορπατούν κι άμον αέραν πάγ’νε,
επήγαν κι εταένεψαν ’ς ση Κωσταντή τον τάφον.
- Αρ’ δέβ’ ατώρα, άδελφη, θα λύνω ’γω ζωνάριν.
- Φοούμαι πας και ’κ’ έρχεσαι, φοούμαι πας κι αργίζεις!
- Κράτ’ το ζωνάρ’ ιμ’, άδελφή μ’, κι εγώ πολλά ’κι αργίζω.
Ο Κωσταντής ’κ’ εγύρισεν κι επή’εν μαναχέσσα,
επή’εν και εχτύπεσεν ’ς ση μάνας ατ’ς την πόρταν.
- Οπίσ’, Χάρε μ’, οπίσ’ Χάρε μ’, άλλα πουλόπα ’κ’ έχω,
- Έχω μόνον την κυρ’ Ερήν μακρά ’ς σην Ρωμανίαν.
- Άνοιξον, μάνα, άνοιξον, η κυρ’ Ερή σ’ πα είμαι.
- Αφότε είσ’ η κυρ’ Ερή μ’, για δείξο με σουμάδα,
δείξο με τα βραχάλα σου ντ’ εσέγκα ’γω ’ς σα χέρα σ’,
δείξο με τα μαλλία σου πεντάπλεχτα πλεκμένα,
κι αφότε είσ’ η κυρ’ Ερή μ’, πέει με με τίναν έρθες;
- Εγώ ’ρθα με τον αδελφό μ’, τον μικρο-Κωσταντίνον.
- Γιατί λες, κόρη μ’, ψέματα και πικραίντς την καρδία μ’;
Κωσταντής ας τ’ επέθανεν ε(γ)έντο εφτά μήνας.
- Μάνα μ’, εμέν αν ’κ’ ινανεύ’ς, αχά και το ζωνάρ’ν ατ’.
Τ’ έναν τ’ άλλο ’γκαλάστανε κι η ψή ατουν εξέβεν.
Λεξιλόγιο
Αέρτς                    = Άγιος Γεώργιος
εγέριν                    = σέλα
εταένεψαν          = ακούμπησαν
ετραλίεν          = βλάφτηκε, καταστράφηκε
ινανεύ’ς          = πιστεύεις
’κ’               = δεν
καπούλ’          = το αποδεκτό
Ποιητής          = ο Θεός
Ρωμανία          = η Ελλάδα
τιτινοτόπιν          = καπνότοπος
———————————————————-

Έρθεν ο Τούρκον ο κακόν

 
Έρθεν Ο τούρκον ο κακόν κι εκόνεψεν ’ς σην χώραν
Τ’ ομάλα τούρκ’ εγόμωσαν και τα βουνά λεβέντους.
Καλώς έρθες, τουρκόπουλον, καλώς κι απόθεν έρθες.
Κι αν έρθες για φαγίν, ποτήν, εσέν φαγοποτίζω
Κι αν έρθες για την συντεκνιάν, εσέν σύντεκνον ’φτάγω
Κι αν έρθες για τον πόλεμον, έβγα κι ας πολεμούμε
Κι εσύ έβγαλ’ γυμνά σπαθιά κι εγώ βγάλω κοντάρα,
Εσύ έβγαλ’ γενίτσαρους κι εγώ βγάλω κοράσα.
’Σ σην έμπαν’ χίλτς εσκότωσεν, ’ς σην έβγαν δυό χιλιάδες
Και ’ς σα κλωθογυρίσματα τ’ς, έφυγαν τα κουμπία τ’ς
Κι εφάνθαν τα χρυσόμηλα τ’ς, τα λινοσκεπαγμένα.
Κι ο σκύλον ο γενίτσαρον ψιλήν φωνήν εβγάλει.
Γυναίκικον ο πόλεμον, γυναίκικον ο κούρσος,
Γυναίκικον έν’ το κοντάρ’ σκοτών’ τα παληκάρα.
Από το βιβλίο του Στάθη Ευσταθιάδη «Τα τραγούδια του Ποντιακού λαού»
Αυτό το ποίημα το ανάρτησα κυρίως για όσους υποστηρίζουν, ότι οι γυναίκες δεν δικαιούνται ή δεν πρέπει να χορεύουν τον χορό Σέρα.
Παραδόξως, δεν ενοχλούνται οι ίδιοι άνθρωποι, όταν χορεύουν ζιπκαλήδες τον χορό Τρυγόνα. Έναν χορό καθαρά γυναικείο.